Kültürlerarası Bir İmgenin Yenidenyazımı: Otuz Kuş

En az bir altmetin ile anametnin ilişkisinden söz edebileceğimiz metinlerarasılık, edebî metnin başka metne anlam yüklü gönderme yapmasıdır. Metinlerarasılık, aynı zamanda yenidenyazımdır. Yenidenyazım, yeni açıdan bakma olanağı sağlarken yeniden yazılan bakışla değerlendirilmesinin de önünü açar. Eski çağlardan beri hem Doğu Batı kültür ve edebiyatlarında yenidenyazım, yazarların sık başvurdukları yöntemlerden biridir. O hâlde metinlerarası ilişki biçimlerinden biri olan yeniden-yazım yöntemiyle altmetinden yola çıkıp anametin ortaya koyan eserlerin incelenmesi metinler arasındaki değişim dönüşümler tespit edilerek biçim içerik yönünden benzerlik farklılıklar açığa çıkarılabilir günümüz okurunun ilişkiyi kavramasına katkıda bulunulabilir. Nitekim iki metin arasında bağı kuran okur olduğuna göre okuyucudan, okuduğu eser daha önce ya da sonra yazılmış diğer oluşan algılaması beklenir. Şayet bu tarafından kurulamaz ise metinlerarasılıktan edilemeyecektir. Bu çalışmada yenidenyazım bağlamında, altmetnini XII. yüzyılda ünlü Fars şairi Feridüddin Attar Farsça kaleme alınan Mantıku’t-Tayr’ın oluşturduğu Türk edebiyatından diğeri Amerikan incelenecektir. Eserlerden ilki 2021 yılında Ketebe Yayınları yayımlanan Mehmet Aycı’nın yazdığı Volkan Akmeşe’nin çizimleriyle tasvirlediği Otuz Kuş, Kuşların İyilikleri kitabı, Peter Sis’in 2011 Penguin Press The Conference of the Birds adıyla Amerika’da, 2014 Nazmi Ağıl’ın çevirisiyle Alef Yayınevi Kuşlar Meclisi Türkiye’de illüstratör yazarın kitabıdır. Her dilin edebiyatında kuşlardan ilham alan pek çok anlatı bulunur. Attar’ın Mantıku’t-Tayr’ı o kadar beğenilmiştir ki asırlar boyunca tercüme, telif şerh düzeyinde kez, dilde yazılmıştır. XXI. hâlen yenidenyazımı devam eden insanın gerçekliği içinde özünü koruyan temsiliyeti bulunmaktadır. Yaratılan Sîmurg efsanesi bugün “bilgelik” kavramı örtüşmekte kendi kişisel serüvenini yaşayan bağımsız bireyin, entelektüel aydının, çağdaş dervişin veya flaneurün ruhunu taşımaktadır. Çalışmada örneği Türk, eser, Ortakbirlikteliklerine Göre “Alıntı” “Gönderge”, Anametnin Dönüşüm Özelliklerine “Biçimsel Dönüşümler” “Anlamsal Yenidenyazım İşlemine başlıkları altında ikisi resimli Kuş hikâyeleri, Mantıku’t-Tayr yazma geleneğinin günümüzde ettiğinin en dikkat çekici örnekleridir. geleneğin edebiyatındaki zincirin son halkası İyilikleri, gönderge, indirgeme genişletme gibi metinlerarasılık tekniklerinden faydalanarak şekillendirdiği kadim hikâyeyi okuru buluştururken, Doğu’nun ilgi hikâyesini Batılı yorumlayan, resmederek onu somutlayan çağının insanlarının gelişim yolculuklarında ihtiyaç duydukları manevi gücün aslında içlerinde olduğunu anımsatmak üzere kurgulanmıştır.